آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم (NaOCl) یکی از رایج ترین مواد شیمیایی برای ضدعفونی و گند زدایی می باشد که در صنایع مختلف و همچنین نظافت محیط های مسکونی مورد استفاده قرار میگیرد.

این ماده شیمیایی که کاربرد گسترده ای در تصفیه آب و فاضلاب دارد، با نام های دیگری از قبیل مایع سفید کننده یا وایتکس نیز شناخته شده است.

آب ژاول چیست؟

آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم مایعی زرد رنگ می باشد که دارای خاصیت سفید کنندگی، گند زدایی و از بین بردن بو است و در تصفیه آب و فاضلاب مورد استفاده قرار میگیرد.

این ماده با نام های مختلفی از قبیل وایتکس، مایع سفید کننده و هیپورکلریت سدیم و کلر مایع شناخته میشود. در واقع، با اضافه شدن 10 تا 16 درصد از هیپوکلریت در آب می توان به این ماده دست پیدا کرد.

ویژگی های آب ژاول:

• وایتکس در تماس با نور و حرارت ناپیدار بوده و به همین دلیل در ظروف مات و در بسته نگهداری می شود.
• دارای خاصیت اکسید کنندگی بالا بوده و موجب سوزش چشم و پوست می شود.
• دارای قدرت خورندگی بسیار بالا
• اختلاط آب ژاول با سایر مواد شیمیایی از قبیل آمونیاک بسیار خطرناک بوده و گاز سمی کلرامین تولید می نماید
• ماده حاصل از آب ژاول و متانول قابلیت انفجار دارد
• استفاده از آب ژاول در محیط های دربسته منجر به ایجاد اختلال در سیستم تنفسی شده و حتی منجر به خفگی و مرگ می شود.

آب ژاول چطور تهیه میشود؟

آب ژاول (NaOCl) یا آنتی فرمین و اکسید کلراید سدیم برای اولین بار در سال 1758 توسط برتولت در پاریس شناسایی و ایجاد شد.

روش های مختلفی برای تولید این ماده شیمیایی وجود دارد که در حال حاضر از فرآیندهای زیر برای این منظور استفاده می شود:

تزریق گاز کلر به سود سوزآور

مهمترین روش تولید آب ژاول، تزریق یا دمیدن گاز کلر به درون مخزن حاوی سود سوزآور یا NaOH است.

ترکیب این دو در محیط های آزمایشگاهی با لوله های پی وی سی انجام می شود تا از خورندگی کلر جلوگیری شود. از مهم ترین مواردی که در تولید آب ژاول با تزریق کلر به سود سوزآور لازم است در نظر گرفته شود، توجه به دما می باشد. این واکنش در دمای 20 درجه شروع شده و در 42 درجه خاتمه پیدا می کند و بهتر است دمای محیط تا حد ممکن سرد باشد تا واکنش بهتر صورت گیرد.

علاوه بر این، مدت زمان توقف تزریق کلر نیز باید توسط ابزاری به نام ORP به درستی مشخص گردد تا نتیجه مطلوبی از ترکیب این دو با هم حاصل شود. رابطه این فرآیند به شرح زیر است:

Cl۲ + NaOH —-> NaClO + NaCl + H۲O

الکترولیز محلول NaCL و ترکیب سدیم بی کربنات با کلسیم هیپوکلریت دو روش دیگر برای تولید وایتکس می باشند که در حال حاضر هر دو در شرایط مختلف مورد استفاده قرار میگیرند.

فرمول ترکیب بی کربنات سدیم و کلسیم هیپوکلریت به صورت زیر خواهد بود:

Na2CO3 + Ca(OCl)2 —-> 2NaOCl + CaCO3

کاربرد آب ژاول:

با توجه به خاصیت ضدعفونی کنندگی و رفع بو از آب ژاول در محیط های مختلفی استفاده می گردد که از رایج ترین موارد کاربرد آب ژاول  آن می توان به گزینه های زیر اشاره کرد:

ضدعفونی سطوح

یکی از از اصلی ترین موارد مصرف هیپوکلریت سدیم، ضدعفونی سطوح و از بین بردن قارچ، باکتری ها و ویروس می باشد. به همین دلیل نیز در تصفیه فاضلاب و آب از آب ژاول استفاده میشود و کیفیت پساب های صنعتی و بهداشتی را تا حد زیادی افزایش می دهد.

نکته بسیار مهم در استفاده از این ماده برای ضدعفونی سطوح، توجه به خاصیت خورندگی و اکسید کنندگی آن می باشد. لذا لازم است از برخورد آب ژاول با پوست دست و زخم های موجود در بدن جلوگیری شود.

رفع بو با آب ژاول

بوی بد تولید شده در کارخانجات لبنیات یکی از مهم ترین چالش ها در تصفیه فاضلاب آنها است. با استفاده از هیپوکلریت سدیم می توان عوامل ایجاد این بو را از بین برد. رفع بو مخازن بزرگ آب و تصفیه خانه های فاضلاب نیز با کمک این ماده انجام میشود.

سفید کنندگی سطوح

یکی از اصلی ترین مصارف خانگی آب ژاول، استفاده از خاصیت لکه بری و سفید کنندگی آن می باشد. برای از بین بردن لک ایجاد شده روی سطوح کاشی و سرامیک و همچنین پارچه ها می توان از این ماده استفاده نمود. با توجه به خاصیت رنگ بری آب ژاول، از آن در کارخانجات پارچه بافی و نساجی و همچنین تولید کاغذ نیز استفاده می گردد.

استفاده از آب ژاول در صنعت

با توجه به قدرت سم زدایی وایتکس، از این ماده در صنایع مختلف استفاده می گردد. به عنوان مثال، در صنایع فلزی به منظور سم زدایی حمام های سیناور از این ماده استفاده می گردد. علاوه براین، در صنایع تولید کاغذ، داروسازی و همچنین صنایع تولید رنگ و آهک نیز کاربرد زیادی دارد.

تفاوت آب ژاول و وایتکس چیست؟

سوال و ابهام بزرگی که برای بسیاری از افراد وجود دارد این است که آیا آب ژاول همان وایتکس است یا خیر؟ به عبارت دیگر، آب ژاول چه تفاوتی با وایتکس دارد؟ در پاسخ به این سوال لازم است بگوییم که آب ژاول در واقع همان وایتکس می باشد و هیچ تفاوتی با هم ندارند.

ماده زرد رنگ هیپوکلریت سدیم با خاصیت ضدعفونی کنندگی و لکه بری با نام های مختلفی از قبیل آب ژاول، وایتکس، اکسید کلرید سدیم و آنتی فرمین و javel water و vaytex bleach شناخته شده است.

البته لازم به ذکر است که آب اسکیژنه با وایتکس متفاوت هستند و نباید یکسان در نظر گرفته شوند.

آیا وایتکس اسید است؟

با توجه به بوی زننده و قدرت خورندگی که در هیپوکلریت سدیم به چشم میخورد، این تصور بوجود می آید که وایتکس اسید است! اما واقعیت این است که وایتکس باز و قلیایی بوده و در دمای بیش از 20 درجه سانتی گراد، ph آن بیشتر از 7 خواهد بود.

مساله بسیار مهم اینکه، وایتکس اسید نیست، اما بسیار خورنده بوده و در تماس با پوست دست به مدت طولانی آسیب های جدی وارد می کند.

مزایا و معایب استفاده از وایتکس

دلیل کاربرد بسیار زیاد وایتکس در صنعت و همچنین مصارف خانگی، قدرت بسیار بالای آن در ضدعفونی و از بین بردن قارچ، باکتری و ویروس های متعدد و همچنین سفید کنندگی بالای آن می باشد. علیرغم مزیت های متعدد این ماده، معایب زیادی نیز دارد که عبارتند از:

• قدرت خوردنگی وایتکس بسیار بالا بوده و بهتر است از تماس طولانی مدت آن با سطوح فلزی جلوگیری شود
• تحریک کننده پوست، سیستم تنفسی و چشم می باشد
• ترکیب وایتکس و جوهر نمک بسیار خطرناک بوده و فرد را دچار مسمومیت می کند
• ترکیب آب ژاول با سایر مواد شیمیایی تنها در محیط های آزمایشگاهی باید صورت گیرد چون اغلب قابل انفجار و سمی هستند
• پارچه های چرمی، ابریشمی و پشمی در تماس با وایتکس به شدت آسیب می بینند
• آمونیاک موجود در ادرار با آب ژاول منجر به تولید کلرمین، نیتروژن و ماده قابل انفجار می گردد. لذا از ورود مستقیم وایتکس به درون چاه فاضلاب باید جلوگیری شود

طراحی و تولید تجهیزات تزریق مواد شیمیایی

در محیط های بزرگ و صنعتی، استفاده از آب ژاول بسیار رایج بوده و به دلیل قدرت بالای خورندگی و اکسید کنندگی و تولید گازهای سمی، تنها به کمک پکیج تزریق مواد شیمیایی از آن استفاده میشود.

یکی از بزرگترین تولیدکنندگان پکیج های تزریق مواد شیمیایی و پکیج کلرزنی می باشد که در اندازه و ابعاد مختلف این تجهیزات را تولید نموده است.